Kısa mesafe deniz taşımacılığı, Medda and Trujillo (2010) tarafından vurgulandığı üzere
, bugüne kadar genel kabul görmüş bir akademik tanıma ulaşamamış olsa da “bölgesel denizyolu taşımacılığı”, “kıyısal deniz ticareti” olarak ifade edilebilir (Morales-Fusco and De Melo
, 2013: 477). Tanım hususunda farklı bakış açıları olsa da ortak görüş, okyanus aşırı olmayan denizyolu taşımalarının kısa mesafe deniz yolu taşımacılığı kapsamında değerlendirilebileceği yönündedir (Douet and Cappuccilli, 2011: 969). Balduini (1982), kısa mesafe denizyolu taşımacılığını şu şekilde tanımlamıştır:
“Kısa mesafe denizyolu taşımacılığı, bir ülkenin kendi limanları arasında ya da söz konusu ülkedeki herhangi bir liman ile yakın bir ülke limanı arasında yapılan deniz yolu taşımacılığıdır.”
Yukarıdaki tanıma göre koster piyasasını kısa mesafe deniz yolu taşımacılığı kapsamında değerlendirmek yanlış olmayacaktır.
Kısa mesafe deniz yolu taşımacılığı piyasası
Karadeniz, Akdeniz, Kıta Avrupası ve Batı Afrika’yı içerisine alacak bölgede koster tipi gemilerle gerçekleştirilen kısa mesafe deniz yolu taşımacılığı bu çalışma kapsamında dikkate alınmaktadır. Özellikle Avrupa bölgesi limanlarında elleçlenen ve kısa mesafeye taşınan bu tür yüklerin payı oldukça fazladır. Eurostat’tan edinilen veriler derlenerek, denize kıyısı olan 23 AB üyesi ülkenin yanı sıra, AB üyesi olmayan Karadağ, İzlanda, Norveç’in yanı sıra Türkiye’nin de yer aldığı Tablo 1 hazırlanmıştır. Bazı ülkelere ait güncel verilerinin paylaşılmamasına bağlı olarak bütünlüğü korumak adına 2016 yılına kadar olan veriler tabloda verilmiştir. Buna göre
, limanlarında elleçlenen yük toplamı dikkate alındığında Türkiye, kısa mesafe deniz yolu taşımacılığı kapsamında ilk 5 ülke arasında yer almaktadır.
Tablo 1: Avrupa limanlarında elleçlenen yüklerin brüt ağırlığı (bin ton)
Tablo 2: Kısa Deniz Taşımacılığı (SSS) kapsamında Türkiye limanlarında elleçlenen yüklerin brüt ağırlığı (bin ton)
Tablo 2’ye göre, Türkiye limanlarında elleçlenen yüklerin ağırlık cinsinden yaklaşık yarısının kısa mesafe deniz yolu kapsamında olduğu görülmektedir. Bu durum kısa mesafe denizyolu taşımacılığının önemini ortaya koymaktadır. Yük cinsleri kapsamında Avrupa ülkeleri ile Türkiye Tablo 3’te kıyaslanmaktadır. Buna göre en çok taşınan yük tipi sıvı dökme yükler iken, Türkiye’nin özellikle kuru dökme yük taşımalarında yüksek bir paya sahip olduğu görülmektedir.
Tablo 3: AB limanlarında elleçlenen ve denizyolu ile taşınan yüklerin cinslerine göre brüt ağırlığı (bin ton)
Yük piyasasının analizinin ardından Türk gemi filosunun yapısına bakmakta fayda vardır. Buna göre Tablo 4’te, Türk kontrollü gemilerin sayısı ve toplam kapasitesi ile dünya ticaret filosu ile karşılaştırmalı olarak verilmektedir. Her ne kadar gemi sayısı olarak stabil bir durum söz konusu olsa da Türk kontrollü gemilerin toplam kapasitesinin dwt bazında düştüğü görülmektedir.
Tablo 4: Türk kontrollü gemilerin sayısı ve toplam kapasitesi ile dünya ticaret filosu
Istanbul Navlun Endeksi (ISTFIX) verileri dikkate alınarak, Karadeniz, Akdeniz, Kıta Avrupası ve Batı Afrika’yı kapsayan bölgede kısa mesafe deniz taşımacılığı yapan koster tipi gemilerin taşıdığı bayrakların gemi adedi bazında yıllara göre değişimi Tablo 5’te; dwt bazında değişimi ise Tablo 6’da verilmiştir. Kolay bayrak kategorisinde değerlendirilen gemiler göz ardı edildiğinde; Rusya, Türkiye ve Hollanda bayraklarının bölgede faaliyet gösteren koster sınıfı gemiler tarafından sıklıkla tercih edildiği görülmektedir.
Tablo 5: koster tipi gemilerin taşıdığı bayrakların gemi adedi bazında yıllara göre değişimi
Tablo 6: koster tipi gemilerin taşıdığı bayrakların dwt bazında yıllara göre değişimi
ISTFIX’ten alınan verilere göre, bölgede faaliyet gösteren koster filosunun gemi adedi ve kapasitesindeki değişim Şekil 1’de, Türk bayraklı koster filosundaki değişim ise Şekil 2’de verilmektedir.
Şekil 1: Bölgede faaliyet gösteren koster filosunun adet ve dwt bazında yıllara göre değişimi
Şekil 1’e göre, son yıllarda bölgedeki toplam kapasite ve gemi sayısının azaldığı görülmektedir. Toplam kapasitenin, 2012 ve 2017 yıllarında yaklaşık %20 oranında daraldığı, gemi sayısındaki düşüşün ise nispeten daha düşük seviyede kaldığı görülmektedir.
Şekil 2: Bölgede faaliyet gösteren Türk bayraklı koster filosunun adet ve dwt bazında yıllara göre değişimi
Şekil 2’ye göre bölgede faaliyet gösteren ve Türk bayrağını taşıyan gemilerde, hem sayı hem de kapasite olarak yaklaşık % 35 düşüş görülmektedir. Buna göre, kısa mesafe deniz taşımacılığı kapsamında bölgede faaliyet gösteren Türk bayraklı gemilerin toplam arzının, büyük tonaj ile kıyaslandığında tatmin edici seviyelerde olmadığı görülmektedir.
Karadeniz, Akdeniz, Kıta Avrupası ve Batı Afrika kıyılarını kapsayan bölgede ülkeler arası ticarete konu olan yüklerin taşınması büyük oranda küçük tonajlı gemiler tarafından yapılmaktadır. Koster olarak adlandırılan bu tür gemilerin faaliyet gösterdiği piyasada Türk bayraklı gemilerin önemli bir rol aldığı görülmektedir. Elde edilen verilere göre arz talep yapısı bütün olarak değerlendirildiğinde, arz tarafında bir düşüş göze çarpmaktadır. Türk koster filosu her ne kadar Türk bayraklı gemiler nezdinde değerlendirilmiş olsa da bölgedeki toplam tonajda da benzer bir durum söz konusudur. Bu sonucun nedenleri üzerine farklı nicel ve nitel yöntemler ile analizler yapılabilir.
Kaynaklar
Balduini, G., 1982. Italy. In: Short-Sea Shipping in the Economy of Inland Transport in Europe: A Report of the Sixtieth Round Table on Transport Economics Held in Gothenburg, Sweden. (Washington DC: OECD Publications and Information Centre), pp. 37-65.
Douet, M. and Capuccilli, J.F., 2011, A review of short sea shipping policy in the European Union. Journal of Transport Geography, 19(4), 968-976.
Eurostat (2018). Short sea shipping – country level https://ec.europa.eu/eurostat/web/products-datasets/-/mar_sg_am_cws Erişim Tarihi: 10 Kasım 2018.
Unctad (2018). United Nations Data Center, https://unctad.org/en/Pages/statistics.aspx Erişim Tarihi: 10 Kasım 2018.
Medda, F. and Trujillo, L., 2010, Short-sea shipping: An analysis of its determinants, Maritime Policy & Management, 37(3), 285-303
Morales-Fusco, P. (2016). Competitiveness of Short Sea Shipping: The Case of Olive Oil Industry. British Food Journal, 118(8): 1914-1929.
